Dit is een gastblog van Anita van den Bosch-de Gier van RegelRecht Advies.
Recht en taal zijn innig met elkaar verstrengeld. Het is niet voor niets dat David Mellinkoff in 1963 in zijn boek Language of the Law het volgende schreef: “Law is a profession of words.” Maar schrijven, en vooral duidelijk schrijven zodat iedereen het begrijpt, blijkt ook een vak. Dat vak verstaan veel juristen (nog) niet helaas.
Waarom is juridische taal zo moeilijk?
Vaak is moeilijke taal gebruiken een gewoonte. Dan kost het moeite om ineens in gewone-mensentaal te schrijven als je dat niet gewend bent. Vanaf de rechtenstudie zien juristen alleen maar moeilijk geschreven teksten: wetteksten, vonnissen etc. Je zou kunnen zeggen: ze weten niet beter. Ze zijn eraan gewend geraakt (ook al was het in het begin van de studie ook best wel even schrikken!). En daarna zijn ze ‘met de stroom meegevaren’.
En een jurist begeeft zich het grootste deel van de dag in deze taal: wetteksten en uitspraken zijn nu eenmaal zo opgesteld. De meesten zijn zich ook nog te weinig bewust van de keuzes die ze hebben om het anders te doen. Het is ook nog niet zo eenvoudig om als eerste tegen de stroom in te gaan zwemmen. Dus verandert er niet veel.
Maar laten we niet vergeten dat juristen ook strategisch gebruikmaken van juridische taal. Zo is het slim en efficiënt om bepaalde zinssneden uit jurisprudentie over te nemen die in het verleden succesvol zijn gebleken.
Daarom vindt de jurist het vaak nog lastig om de veilige jas van de juridische taal uit te trekken.
De werkelijke oorzaak van moeilijke juridische teksten
Maar de werkelijke oorzaak van moeilijk leesbare juridische teksten is dat juristen denkend schrijven. Veel juristen gebruiken schrijven om tot hun standpunt te komen en beschouwen hun ‘denktekst’ dan ook maar meteen als leesbaar resultaat. Het probleem van denkend schrijven is dat je tijdens het schrijven meestal nog niet weet waar je op uitkomt. Je bent als het ware nog op een ontdekkingstocht. Dit soort teksten bevat zinnen die ontsporen, met komma’s op de verkeerde plek en drie dubbele ontkenningen.
Ik kom soms zelfs nog zinnen tegen zoals: “Wij vernemen gaarne of u voornemens bent reeds heden de bescheiden te verzenden”. Dit kan zóveel simpeler en korter. Maak er gewoon van: “Stuurt u mij de documenten vandaag op?”. Voor iedereen duidelijk en dat is belangrijk.
Laten zien dat je ‘het echt wel kan’
Waarom wil eigenlijk iedereen veel liever een eenvoudige tekst lezen – óók juristen en rechters – en blijven juristen zelf toch vasthouden aan moeilijke teksten?
Dat komt doordat juristen voor hun eigen teksten de voorkeur geven aan taal op een hoger niveau. Zo willen ze namelijk tonen dat ze heus wel wat kunnen. Dat effect zie je in alle lagen van de bevolking. Bij een jurist die een ingewikkelde tekst schrijft, maar ook bij een vakman die benadrukt dat hij ‘schildert’ en niet ‘verft’ als doe-het-zelvers. Maar terwijl bij schilderen en verven iedereen nog begrijpt waarover het gaat, is dat voor een juridische tekst niet meer het geval.
Toch ben ik er van overtuigd dat je elke zakelijke tekst in eenvoudige taal kan opschrijven, hoe ingewikkeld het onderwerp ook. Dus ook juridische documenten. Je kunt het vergelijken met een chirurg die een ingewikkelde operatie uitvoert. Als je alles terugbrengt tot gedrag, heeft de chirurg eigenlijk maar een paar dingen gedaan. Hij heeft dingen van elkaar losgesneden en dingen aan elkaar genaaid. En zo kun je alles in zulke bouwstenen beschrijven. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld het vonnis van een rechter: heeft die dader dat gedaan en welke straf krijgt hij daarvoor? Zo’n rechter beantwoordt eigenlijk een heel eenvoudige vraag.
Naar mijn mening geeft iedereen de voorkeur aan eenvoudig taalgebruik, ook hoogopgeleiden. Want een eenvoudige tekst kun je sneller en efficiënter lezen. Het is gewoon handiger als je in een oogopslag ziet waarover het gaat en wat er van je wordt verwacht.
Een voorbeeld van een kostbare juridische misser
Dat ook op ‘hoog’ niveau misverstanden kunnen ontstaan maakt een echtgebeurde casus meteen duidelijk.
In 2004 liet het ministerie van Infrastructuur en Verkeer (toen nog gewoon Verkeer en Waterstaat) een spitsstrook op de A1 bij Hoevelaken aanleggen. Een actiegroep was tegen en stapte naar de Raad van State om – na een bezwaarprocedure – in beroep te gaan. Na de uitspraak van de Raad van State sloot de minister de spitsstrook. En dat was dat.
Een paar jaar later reed een lid van de Raad van State op de A1 bij Hoevelaken en was stomverbaasd dat er geen spitsstrook was! Hij belde met het ministerie van Infrastructuur en Verkeer. Daar kreeg hij te horen dat de Raad van State in de uitspraak toch had gezegd dat de spitsstrook niet mocht? Nee hoor, zei de beste man.
De spitsstrook had dus gewoon open mogen blijven.
Kosten: miljoenen euro’s en een hoop extra files
Zo zie je maar: ingewikkeld taalgebruik kan tot vervelende en kostbare misverstanden leiden.
Recht op duidelijke juridische taal
Binnen de Europese Unie is in begrijpelijke eenvoudige taal communiceren met burgers op verschillende plekken in wetgeving vastgelegd. Juristen lijken dat te vergeten.
Zo is een van de belangrijkste bepalingen in de Algemene Verordening Gegevensverwerking (over hoe bedrijven met persoonsgegevens van burgers moeten omgaan) artikel 12. Dat artikel schrijft onder andere voor om duidelijk te communiceren over privacy. De wettekst is er klip en klaar over: de informatie moet beknopt (dus geen wollige lange verhalen), toegankelijk (gemakkelijk te vinden) en begrijpelijk (geen juridische taal of technisch jargon) zijn.
Dus niet:
We kunnen uw persoonsgegevens gebruiken om gepersonaliseerde diensten aan te bieden. (omdat het onduidelijk is wat de ‘personalisering’ inhoudt).
Beter is:
We houden bij op welke artikelen op onze website je hebt geklikt en die informatie gebruiken we om je op de website gerichte advertenties aan te bieden.
Niet alleen de Algemene Verordening Gegevensbescherming schrijft korte eenvoudige teksten voor. Ook in consumentenwetgeving is dit een vereiste. Consumentenwetgeving is voor 95% op Europees niveau bepaald. Dat betekent dat dit vereiste in heel Europa geldt. Algemene voorwaarden moeten in begrijpelijke taal zijn opgesteld.
Een mooie manier om voorwaarden op begrijpelijkheid te toetsen is om te proberen in je eigen woorden de bepalingen uit te leggen. Vertel het maar! Je zult zien dat dit nog een hele lastige kluif is bij de meeste algemene voorwaarden.
Zo is dit een lastige zin in algemene voorwaarden (ook al is de zin op zich best kort):
In de gevallen waarin deze algemene voorwaarden niet voorzien zal de netbeheerder een regeling treffen naar redelijkheid.
Dit is al veel beter:
Zijn er situaties waarover niets staat in deze voorwaarden? Dan maken we daarover afspraken die voor u en ons redelijk zijn.
Nog wat voorbeelden hoe het beter kan
Zelfs de ondoorgrondelijke Nederlandse Grondwet kan in eenvoudige taal opgeschreven worden. Dat bewijst Wessel Visser van Bureau Taal. Hij zette de Grondwet om in begrijpelijk Nederlands.
Zo luidt artikel 17 van de Grondwet:
Niemand kan tegen zijn wil worden afgehouden van de
rechter die de wet hem toekent.
Hij vertaalde dit naar:
Niemand kan je tegenhouden als je naar de
rechter wilt. In de wet staat wanneer je naar de rechter mag.
En ook Veilig Vliegen kan er wat van! Artikel 2 sub e Regeling modelvliegen over drones vond Veilig Vliegen veel te ingewikkeld (en geef ze eens ongelijk).
Die bepaling luidt zo:
De vlucht wordt niet uitgevoerd boven gebieden met aaneengesloten bebouwing of kunstwerken, industrie- en havengebieden daaronder begrepen dan wel boven mensenmenigten of boven spoorlijnen of voor motorrijtuigen toegankelijke verharde openbare wegen, met uitzondering van wegen in 30 km-zones binnen de bebouwde kom en wegen in 60 km-gebieden buiten de bebouwde kom.
Veilig Vliegen maakte hiervan: Vlieg nooit boven bebouwing, wegen en mensen.
Goed bezig, maar nog wel op kleine schaal
Zoals je ziet, zit er wel beweging in die ingewikkelde juridische taal. Dat het gebruik van eenvoudige taal in steeds meer wetgeving is voorgeschreven, helpt. Maar we zijn er nog lang niet. Helaas.
Begrijp je een juridische brief of algemene voorwaarden niet? Vraag dan gewoon om uitleg bij de afzender. Eens kijken hoe goed ze dat afgaat 🙂
Bedankt voor de interessante informatie over juridisch taalgebruik. Mijn broertje werkt in het strafrecht. Ik vind het altijd heel interessant om wat over zijn werk te horen, maar soms lastig te begrijpen. Dit artikel kan daar vast bij helpen! Ik zal het naar hem doorsturen.