Blinden en slechtzienden kunnen niet alles (even goed) lezen als iemand die geen zichtproblemen heeft. Braille en luisterboeken heb je vast al eens van gehoord, maar ken je ook de screenreaders, voorleesprogramma’s en brailleleesregels al waarmee mensen met een visuele beperking kunnen lezen op computers en smartphones? In dit blog vertel ik je hoe blinden en slechtzienden (digitale) tekst kunnen lezen.

Vergroting

Als je slechtziend bent kan vergroting vaak al een uitkomst zijn. Dat kan op verschillende manieren. Zelf zet ik regelmatig de lettergrootte in mijn Word-documenten wat groter of zoom ik in/uit met de control-toets en het wieltje van mijn muis. Met deze manieren heb je niet meteen allerlei hulpmiddelen en hulpprogramma’s nodig en kun je vaak op verschillende computers werken.

Naast deze simpele manieren om je teksten groter te zetten zijn er ook verschillende vergrotingsprogramma’s. Op de meeste computers kun je een vergrootglas aanzetten. Het nadeel hiervan is vaak dat je wat meer heen en weer moet gaan met je muis over het scherm om alles te vinden. Tijdens het typen blijft wel gewoon je tekst goed leesbaar en beweegt het vergrootglas mee. Zelf houd ik wel van overzicht op het scherm, vandaar mijn keuzes voor control + wieltje of grotere letters in de documenten waarin ik werk.

Ook zijn er verschillende vergrotingsprogramma’s speciaal voor slechtzienden die via de verschillende hulpmiddelenleveranciers geregeld kunnen worden. In zulke programma’s zitten vaak meer functies dan in het vergrootglas dat al op je computer zit. Zo kun je vaak verschillende soorten vergrootglazen aanzetten, zoals een vergrootscherm dat alleen bovenaan je scherm of onderaan je scherm zit of juist in een van de hoeken van je scherm. Verder kun je vaak kleurinstellingen maken, zoals omgekeerde kleuren, zwart-wit, geel-blauw, zwart-geel en zo nog meer. Er zijn mensen die liever gele letters op een zwarte achtergrond lezen en zo kun je je kleurinstellingen helemaal inrichten op je eigen behoeftes.

Braille

Brailleschrift is er dan weer voor mensen die blind zijn of slechtziend en beter af zijn met braille dan met vergroting. Soms kan het lezen met je ogen zo vermoeiend zijn dat je meer energie overhoudt door met je handen te gaan lezen. Voor het lezen op de computer of smartphone en tablet kun je dan een brailleleesregel gebruiken. Deze zijn er in verschillende maten, zo heb je kleintjes die makkelijk mee kunnen voor onderweg bij de smartphone, maar ook hele grote die je op een werkplek kunt laten liggen. De meest gebruikte maat is ongeveer zo breed als je toetsenbord of laptop en zo’n 5 tot 7 centimeter lang/diep. Meestal leg je een brailleleesregel voor een computer, laptop of toetsenbord, maar als je onderweg bent kun je met de meeste moderne brailleleesregels ook prima op schoot zitten werken. Vaak zit er in deze nieuwe modellen een kladblok en SD-kaart waarop je ook een en ander kunt opslaan. Met de toetsen op een brailleleesregel kun je dan ook typen.

Soms noemen mensen die de brailleleesregel niet kennen het een brailletoetsenbord. We kennen geen brailletoetsenborden, typen doe je gewoon op een toetsenbord, braille lezen doe je op een brailleleesregel.

Screenreader

Voor zowel een brailleleesregel als spraak heb je een screenreader nodig. Een screenreader doet niet veel meer dan het omzetten van wat er op het scherm te zien is naar braille of spraak.

De meest bekende screenreaders in Nederland zijn:

• Supernova
• Jaws
• NVDA (gratis te downloaden)
• VoiceOver op Apple (ook jouw iPhone of iPad als je die hebt)
• Talkback voor Android smartphones en tablets

Spraak

Lezen, of dat nu met braille of vergroting gebeurt, kan soms veel energie kosten. Dan is het fijn om even alleen te luisteren. Zelf kies ik er regelmatig voor om lange teksten met spraak te lezen. Computers en smartphones hebben net als een vergrootglas vaak ook al een verteller of voorleesfunctie ingebouwd zitten. Ook de meeste screenreaders hebben een voorleesfunctie die vaak net iets meer kan dan de verteller op de computer. Bij de meeste spraakprogramma’s kun je de spreeksnelheid aanpassen, een andere stem kiezen voor Engels of andere talen, toonhoogte en volume wijzigen en nog veel meer functies.

Woordbeeld

Vaak wordt aangeraden voor het woordbeeld braille te gaan lezen. Met spraak hoor je alleen een woord, maar weet je niet altijd hoe je het schrijft. Hierdoor maken blinden en slechtzienden die voornamelijk met spraak werken sneller spel- en grammaticafouten. Ook worden door voorleesprogramma’s niet altijd alle woorden goed uitgesproken. Denk bijvoorbeeld aan namen. Dan kan het zomaar zo zijn dat iemand die alleen met spraak werkt je naam verkeerd uitspreekt omdat de spraak dat ook zo doet.

Overzicht

Met braille, spraak en vergroting heb je vaak minder overzicht over het scherm dan als je goed kunt zien. Op een brailleleesregel past maar een regel tekst en met spraak wordt ook alleen voorgelezen waar je ‘focus’, vaak de cursor of muis, op dat moment is. Je mist dus regelmatig een hoop informatie en op een website moet je vaak lang zoeken voor je bij de informatie bent die je zoekt. In onderstaande video laat Joost van Loon van Babbage zien wat er te zien is van het scherm als je met spraak of braille werkt. Zo zie je hoe lang het kan duren voor je bij een artikel op een website bent. Het kost dus vaak meer tijd om aan informatie te komen, helemaal als je een groot menu hebt met veel opties.

Tip: Zorg voor overzicht!

Zorg op je website dus dat mensen snel kunnen vinden wat ze zoeken, ook als ze met braille of spraak door je site gaan. Ook mensen zonder visuele beperking houden van overzicht en willen snel vinden wat ze zoeken, maar zeker blinden en slechtzienden kunnen afhaken als je website onvoldoende toegankelijk is.

Ook interessant om te lezen:

• Zo maak je een website toegankelijk voor slechtzienden en blinden
• Zo maak je je website en app toegankelijk voor mensen met een visuele beperking
• Is jouw app geschikt voor blinden & slechtzienden?

Wil je samen met mij kijken of jouw teksten goed leesbaar zijn voor blinden en slechtzienden? Kijk wat ik je kan bieden rond toegankelijke content en ga aan de slag met jouw content toegankelijk maken!